الصفحة الرئيسي الاخبار المنتدى الثاني لخزانات التفكير في دول منظمة المؤتمر الإسلامي

المنتدى الثاني لخزانات التفكير في دول منظمة المؤتمر الإسلامي

أرسل لصديقك طباعة PDF

جلسة: الأنشطة الاقتصادية والدبلوماسية العامة

                                                                                               عبد الحميد الكيالي[1]

 

بداية أتقدم بالشكر إلى المركز التركي الآسيوي للدراسات الاستراتيجية (TASAM) ومنظمة المؤتمر الإسلامي (OIC) لتنظيمهما المنتدى الثاني لخزانات التفكير في دول منظمة المؤتمر الإسلامي.

ستتركز مداخلتي على شقين اثنين، يعرض أولهما لملاحظات عامة على مسودة رؤية المؤتمر التي تلقيناها في وقت سابق. بينما يعرض الشق الثاني من هذه المداخلة لأفكار تتعلق بموضوع هذه الجلسة. 

         في الشق الأول بدا واضحاً أن "وثيقة الرؤية" عكست خلفية وهدف النقاش حين تحدثت عن؛ إنهيار عالم القطبين لصالح عالم متعدد الأقطاب؛ قائم على الإتصالات، المعلومات، الإستراتيجية والتكنولوجيا. إن السؤال الذي يطرح نفسه على أرضية ما تقدم هو: هل كانت هذه العناوين غائبة عن "النظام العالمي القديم" الذي كان قد إنهار جراء تفوق طرف بعينه على طرف آخر وذلك في مجالات: "إستراتيجية العمل" و"التطور التكنولوجي" و"ثورة المعلومات.

         وفي نفس سياق نقاش "وثيقة الرؤية" الخاصة بالمؤتمر، ثمة مترتبات إقتصادية وسياسية وثقافية بالغة للعولمة على "النظام العالمي الجديد"، ولكن هل صحيح أنه سقط كثير من أدوات الصراع القديمة وأساليبه، وصعدت أهمية "الديبلوماسية العامة" ودورها في رفع فعالية الدولة من أجل تحقيق أهدافها وتطبيق رؤياها الإستراتيجية المقررة؟ تتمازج الرغبة على هذا الصعيد بالحقيقة، لناحية أنه في ظل "النظام العالمي الجديد، شهد العالم أسوأ الحروب من تدمير العراق وقبله أفغانستان، إلى حروب إسرائيل لتدمير غزة وقبلها حروب إسرائيل لتدمير لبنان.

         وعلى ما يبدو فإننا، على جاري عادتنا السيئة، نتحرك من النقيض إلى النقيض ولكننا نبقى في نفس المنهج أحادي التفكير القائم على التحريم والواقف على رِجل واحدة. فمن ذهنية "العمل العسكري" الذي يحرم "العمل الديبلوماسي" إلى ذهنية "العمل الديبلوماسي" الذي يجرم، ربما، "العمل العسكري". لعل المفتاح الأصح والأقرب إلى المنطق والخبرة التاريخية هو الفعل المركب، حيث تسند "القوة" "الديبلوماسية"، وتوفر الدبلوماسية إستخدام القوة.

في سياق الحديث عن الدبلوماسية العامة يتبادر إلى الذهن القاعدة التي تقول: "كما تكون السياسة الداخلية تكون السياسة الخارجية"، وعليه، فإننا إذ نرنو لحلول سياسية- دبلوماسية ناعمة للمشاكل مع الخارج، فالأولى أن نلجأ لنفس الأسلوب في الداخل، على عكس ما يجري في كثير من بلادنا، حيث "المصالحة" مع الخارج و"الحرب" في الداخل، لتكون النتيجة كل تلك الإنفجارات المتوالية فصولاً في غير قطر عربي- إسلامي.

         وعليه، فإننا، ونحن نعي أهمية "الدبلوماسية العامة"، فإنه يجب علينا أن لا نوقفها متناقضة وعرجاء على رجل واحدة؛ خارجية تقوم على السلم، وأخرى، داخلية، تقوم على القمع الذي لابد وأن يفضي، إن عاجلاً أو آجلاً، إلى حرب أهلية، بل على رجلين/ ركيـزتين خارجية وداخلية هي جعل الديبلوماسية- السياسة، أساس حل المشاكل الداخلية قبل الخارجية، أما الحلول غير السياسية- غير الديبلوماسية- الأمنية- العسكرية، فهي خاطئة، ليس لأنها باهظة الكلفة فقط بل لأنها أعجز من أن تحل المشاكل القائمة. والقاعدة لا تمنع الإستثناء الذي يجب أن يبقى إستثناء لا يجوز أن يتحول قاعدة.

إن إيقاف "الديبلوماسية العامة"- "الحلول السياسية" للمشاكل على رجليها الإثنتين، الداخلية، عبر الديموقراطية، والخارجية عبر الدبلوماسية، يجب أن لا ينسينا حقيقة أنها برمتها ليست إلا أحد مكونات "القوة الناعمة"، التي هي بدورها أحد مكوني إستراتيجية العمل داخلياً وخارجياً، أي كامل السلسلة الإجتماعية، بشقيها الصلب والناعم، التي تعمل كاملة أو لا تعمل، على عكس ما يظنه كثيرون، يعتقدون أن بالإمكان فصل أداء هذا الجزء عن ذاك، وعزل الأداء تجاه الخارج عن الأداء إزاء الداخل، وإمكانية تحقيق منجزات في مجال القوة الصلبة والعجز في مجال القوة الناعمة أو العكس.

إن فهماً أحادياً سطحياً، يقوم على وهم إمكانية عزل العناصر عن بعضها والتحكم بحركة كل واحدة منها، يجهل إن كل عنصر، مهما كانت طبيعته، يتحول عاجلاً أم آجلاً إلى مدخل إنتاج في ما عداه. وما أن يصير مخرج إنتاج فإنه يتحول ثانية إلى مدخل إنتاج، وهكذا دواليك في عملية مستمرة من التدافع الدائري الإيجابي أو السلبي، تبعاً لنوعية مخرجات- مدخلات الإنتاج. وفي هذا السياق، فإن الحصيلة الإجمالية وقوة السلسلة الإجتماعية، تكون من قوة أضعف حلقاتها التي تعيد إنتاج مختلف العناصر، حتى ولو أقوى منها، على مقاسها الضعيف، أو كما يقول المثل العربي: سيروا سير أضعفكم!

 

اسمحوا لي أن أنتقل إلى الشق الثاني من مداخلتي المتعلق بهذه الجلسة؛ حيث سهل علينا تناول العنوان السابق، "السياسة الخارجية والديبلوماسية العامة" الدخول إلى موضوع الجلسة الخاصة بـ "النشاطات الإقتصادية والديبلوماسية العامة"، وذلك ربطاً بأن وظيفة "الديبلوماسية العامة"، كما هو معروف، رعاية المصالح العامة للدولة المعنية التي يحتل الإقتصاد مكانة مركزية فيها. وإذا كنا ربطنا آنفاً بين قوة "الديبلوماسية العامة" وإستطراداً قوة "السياسة الخارجية" وبين القوة الشاملة للبلد المعني، فإن الإقتصاد يحتل المكانة الأولى على هذا الصعيد، لأن حديث المصالح بذهب فوراً نحو حجم وطبيعة ونوعية الإقتصاد الذي يحدد حجم الطلب الخارجي الكلي على البلد المعني.

         إن ما يجب أن يكون واضحاً على هذا الصعيد هو أن الإقتصاد ليس هذا القدر أو ذاك من المال أو الحجم الإنتاجي أو التصدير أو الإستيراد، على أهمية ذلك، بل هو تلك الشبكة الإجتماعية الهائلة في الداخل والخارج المشاركة في العملية الإقتصادية، سواء كمنتج أو كمستهلك، ولعل أبسط الصيغ على هذا الصعيد وأهمها هو أن بلدا ما يحسب حسابه من قبل الآخرين ربطاً بوزنه الإقتصادي الذي يؤثر داخلياً في هذا البلد أو ذاك. وبالمعنى المشار له، فإن الحديث عن "المشاركة الخارجية"، والتي هي الوظيفة الأولى للديبلوماسية العامة، إنما هو بالجوهر رهن مساحة البلد المعني في الإقتصاد الدولي، وقدرته على التأثير أو التأثر.

نختم فنقول إننا وفي زمن " الصراعات الباردة فإن النفوذ الإقتصادي أو الحضور الإقتصادي صار بديلاً عن النفوذ العسكري. لا يخطئ من يقدم مثلاً أن المانيا دون قنابل نووية أكثر أهمية من روسيا المدججة نوويا على المسرح الدولي. قبل أن أختم أنوه بكارثة قائمة على هذا الصعيد، تتمثل في ذلك الإنفصال المريع بين "الوزن الإقتصادي" الإسلامي- العربي، صاحب أكبر حصة من النفط، وبين ترجمة ذلك في سياسة خارجية وعمل ديبلوماسي ليصير له وزن سياسي مشابه. إن الشعار الذي لابد من رفعه والعمل بموجبه هو: تحقيق التعادل بين "الوزن الإقتصادي" وبين "الوزن السياسي".

 



[1] باحث ومدير تحرير مجلة دراسات شرق أوسطية، مركز دراسات الشرق الأوسط- الأردن.

 

 

الاعلانات

1. 6. İslam Ülkeleri Düşünce Kuruluşları Forumu 6-8 Mart 2015 tarihlerinde Pakistan’ın başkenti İslamabad’da Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi (TASAM), Pakistan Senatosu Savunma Komitesi, Pakistan China Institute ve Konrad Adenauer Stiftung (KAS) ev sahipliğinde gerçekleştirilmiştir. İslam dünyasından geniş çaplı katılımla gerçekleştirilen 6. İslam Ülkeleri Düşünce Kuruluşları Forumu’nda; Forumu entelektüeller, düşünürler, kanat önderleri ve İslam dünyası düşünce kuruluşları için başlıca platform olarak kurumsallaştırmak üzere dönüm noktası teşkil edecek bir takım kararlar alınmıştır.

2. Forum; Pakistan Cumhurbaşkanı Sayın Memnun Hüseyin’e, Pakistan Başbakanı Dış İlişkiler ve Ulusal Güvenlik Danışmanı Sayın Sartaj Aziz’e ve Pakistan Senatosu Başkanı Senatör Syed Nayyer Hussain Bokhari’ye, Forum’a hitap etmeyi yüksek nezaketleriyle kabul ettikleri ve bu küresel konferansın saygınlık ve prestijine büyük katkıları için minnettarlığını arz etmiştir.

3. Forum, ekonomik ve siyasi güç dengesinin, “musâdeme-i efkârın” (fikirler çarpışmasının) yoğun etkisi altında Batı’dan Doğu’ya kaydığı 21. asırda İslam Düşünce Kuruluşları Forumu’nun kültürler, ülkeler ve kıtalar arasındaki köprü rolünün önemli olduğuna ve dolayısıyla Ülkeleri Düşünce Kuruluşları Forumu olan adının Dünya İslam Forumu (World Islamic Forum - WIF) olarak değiştirilmesine karar vermiştir.

4. İslam Dünyası Forumu mevcut gerçeklikleri ve olguları göz önünde bulundurarak İslam’ı barış, uyum, denge, hoşgörü ve bir arada yaşama dini olarak takdim edecek ve tanıtacak bir İslam anlatısı geliştirilmesine de katkı sağlayacaktır.

5. İslam Dünyası Forumu, İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) dışında kalan ülkelere ve topluluklara ulaşım konusunda da adımlar atarak mevcut jeopolitik sahnedeki ortak platformlar üzerinde yeni ortaklıklar ve koalisyonlar kurulmasına katkı sağlayacaktır.

6. Forum katılımcıları ne şekilde olursa olsun ve nasıl tezahür ederse etsin aşırılığı ve terörizmi kınamakta, terörizmin herhangi bir din, kast, mezhep ya da ırkla ilişkilendirilemeyeceğini açıkça ifade etmektedir. Terörizmle ve militanlıkla mücadele aslında; İslam’ın doğru mirasını ve özünü, Hazreti Peygamber’in (sav) öğrettiklerinde ve onun liderliğindeki faaliyetlerde ortaya konduğu şekliyle ihya çabasıdır.

7. Forum belli Batı ülkelerinde baş gösteren İslamofobiyi kınamakta ve bazı Avrupa ülkelerinin yasalarında yer alan anti-semitizm benzeri bir suç olarak değerlendirilmesi gerektiğini belirtmektedir.

8. Forum hangi dinden, cinsiyetten, kasttan, ırktan ya da mezhepten olursa olsun tüm kişilerin eşitliği ilkesine riayet edilmesi gerektiğini teyit etmekte; herhangi bir etnik gruba ya da topluluğa karşı ayrımcılık yapılmasını ya da nefret, taassup ve önyargı temelinde şiddete veya nefret söylemine maruz bırakılmasını insanlığa karşı işlenmiş bir suç olarak değerlendirmektedir.

9. Forum; sorunların çözümü için herhangi bir şekilde tehdide ya da güç kullanımına başvurulmasını reddetmekte, uluslararası hukukun ve BM Şartı’nın önceliğine riayet edilmesi gerektiğini dile getirmekte, tüm ülkelerin mevcut sınırlarının ve toprak bütünlüğünün dokunulmazlığı ilkesini desteklemektedir.

10. Forum; Filistin, Keşmir, Kıbrıs ve Dağlık Karabağ gibi farklı bölgelerdeki uzun süreli uyuşmazlıkların çözümünde sürdürülebilir barış, istikrar ve güvenliği de desteklemektedir.

11. Forum; özellikle eğitim, enerji ve İslam dünyasının çok ihtiyaç duyduğu değişim ve reformların güvencesi konumundaki yetenekli kişilerin, hassaten gençler ve kadınlar arasındaki yeteneklerin ortaya çıkarılmasını sağlayacak alt yapının ve mekanizmaların oluşturulmasında bölgesel ekonomik iş birliğinin teşvik edilmesi gerektiğine inanmaktadır.

12. Forum Müslüman rejimlerin ve liderlerin sivil toplumu harekete geçirmek ve temel hakların geliştirilmesinde fırsat eşitliği sunmak suretiyle elit tabaka ile sıradan insanlar arasında köprü oluşturmalarını ısrarla tavsiye etmektedir.

Dünya İslam Forumu’nu Müslüman entelektüellerin, kanaat önderlerinin ve düşünürlerin sesi olarak kurumsallaştırmak amacıyla Forum aşağıdaki kurumsal mekanizmaların hayata geçirilmesine karar vermiştir:

a) Forum faaliyetlerini koordine etmek; dünyanın farklı yerlerinden sivil toplum örgütleri, hükümet dışı örgütler ve düşünce kuruluşları ile birlikte kurumsal bir ses inşa etmek ve İslam Dünyası Forumu’nun gündemi ve faaliyetleri ile ilgili kararlar almak üzere beş kişilik bir daimi icra kurulunun oluşturulması;

b) İslam Ülkeleri Düşünce Kuruluşları Forumu “Wise Persons Board of the Forum” (Forum Akil Kişiler Kurulu) adının “Eminent Persons Group (EPG) of the World Islamic Forum” (İslam Dünyası Forumu Akil Kişiler Grubu) olarak değiştirilmesi;

c) İslam Dünyası Forumu sekretaryasının TASAM ev sahipliğinde İstanbul’da bulunması, Asya bölgesel sekreterliğinin Pakistan-China Institute ev sahipliğinde İslamabad’da kurulması ve dünyanın diğer yerlerinde de bölgesel sekreterliklerin kurulması;

d) İslam Dünyası Forumu faaliyetleri çerçevesinde İngilizce, Türkçe, Arapça ve Fransızca dillerinde yayın yapan dinamik ve etkileşimli bir internet sitesinin bulunması; İslam ümmetinin karşı karşıya olduğu sorunlara dair araştırma raporları hazırlanması ve çalışmalar yapılması, İslam ümmetini ilgilendiren konferanslara katılım sağlanması;

e) Memnuniyet verici bir gelişme olarak kaydedilen İslam Dünyası “İstanbul Ödülleri”nin yıllık olarak verilmeye devam edilmesi;

f) İslam Dünyası Forumu’nca Eylül 2015’te Kuala Lumpur’da “Müslüman Kadınlar Zirvesi” düzenlenmesi;

g) İslam Dünyası Forumu’nun sonraki toplantısının 2016 yılında Tahran’da yapılması kararları alınmıştır.

Son olarak Forum katılımcıları; Forum’un İslamabad’daki ev sahiplerine, özellikle Pakistan China-Institute, Pakistan Senatosu Savunma Komitesi, TASAM ve KAS’a, bu tarihi etkinlik ile “musademe-i efkar”dan barika-i hakikat’in (fikirlerin çarpışmasından hakikat güneşinin) doğması amacıyla yaptıkları katkılardan ve İslam ve Müslümanlar hakkında bugün şiddetle muhtaç olduğumuz olumlu bir anlatı sunmalarından dolayı teşekkürlerini bildirmiştir.

6-8 Mart 2015, İslamabad

Deklarasyonu indirmek için tıklayın.

Detaylı bilgi için tıklayın.